Od dwóch dekad niewłaściwie leczymy depresję? Nowe badania podważają stosowane schematy leczenia

Najnowsze wyniki badań podważają jeden z filarów współczesnej farmakoterapii depresji. Przegląd literatury naukowej wykazał, że wiele strategii leczenia, stosowanych powszechnie przez ponad dwie dekady, nie potwierdziło swojej skuteczności w dobrze kontrolowanych badaniach klinicznych. Zarówno lekarze, jak i pacjenci mogą więc potrzebować zmiany podejścia do leczenia.

1. Ograniczenia badania STAR*D – krytyczne spojrzenie na strategie leczenia depresji
2. Konkretne strategie leczenia depresji pod lupą
3. Co to zmienia w codziennej praktyce klinicznej?

Z tego artykułu dowiesz się:

• dlaczego stosowany od lat schemat „zmień lek lub zwiększ dawkę” w leczeniu depresji nie zawsze działa i jakie są ograniczenia badania STAR*D,
• które strategie leczenia depresji (zwiększanie dawki SSRI, zmiana leku, augmentacja) rzeczywiście przynoszą efekt, a które nie wykazują przewagi nad placebo.

Dzięki temu artykułowi zrozumiesz, dlaczego łączenie farmakoterapii z holistycznym wsparciem (psychoterapia, interwencje psychospołeczne) może przynieść lepsze rezultaty niż stosowanie wyłącznie leków.

Ograniczenia badania STAR*D – krytyczne spojrzenie na strategie leczenia depresji

Badanie STAR*D (ang. Sequenced Treatment Alternatives to Relieve Depression) zostało zakończone w połowie lat dwutysięcznych i obejmowało ponad 4000 pacjentów z depresją leczonych w tzw. warunkach realnej praktyki klinicznej. Celem wdrożenia STAR*D było sprawdzenie, jak postępować w przypadku pacjentów, u których pierwszy antydepresant nie przynosi poprawy.

Wyniki sugerowały, że jeżeli pierwszy lek przeciwdepresyjny nie przynosi oczekiwanego efektu, kolejny etap terapii (zmiana leku, zwiększenie dawki, dodanie nowego środka) może znacząco zwiększyć szanse na remisję. W konsekwencji przez lata założenia te stanowiły podstawę wielu wytycznych i praktyk klinicznych.

Autorzy najnowszego artykułu przeglądowego (analizującego i reinterpretującego wyniki wcześniejszych badań klinicznych) wskazują jednak na kluczowe ograniczenia STAR*D – m.in. brak grupy placebo oraz otwartą konstrukcję eksperymentów (pacjenci i lekarze wiedzieli, co jest podawane – lek czy placebo). Badacze przeanalizowali dane najnowszych randomizowanych, podwójnie zaślepionych badań (RCT, ang. Randomized Controlled Trial), które dotyczyły tych samych strategii leczenia co STAR*D, i wykazali, że wiele ze stosowanych dotąd podejść nie uzyskało istotnej przewagi nad placebo. Oznacza to, że obserwowana poprawa nie zawsze wynika z samego leku, dlatego terapia powinna być holistyczna i dopasowana indywidualnie oraz uwzględniać psychoterapię i wsparcie psychospołeczne.

Konkretne strategie leczenia depresji pod lupą

Badacze przyjrzeli się najczęściej stosowanym strategiom leczenia depresji w celu ocenienia, które z nich rzeczywiście przynoszą efekt terapeutyczny, a które nie wykazują przewagi nad placebo. Doszli m.in. do poniższych wniosków:

• zwiększanie dawki leków z grupy SSRI (antydepresanty) – nie wykazano istotnie lepszych efektów niż w przypadku stosowania standardowej dawki, natomiast wzrosło ryzyko działań niepożądanych;
• zmiana leku – w wielu dobrze kontrolowanych badaniach pacjenci, którzy zmieniali lek, nie osiągnęli szybszej lub większej poprawy niż pacjenci, którzy kontynuowali dotychczasową terapię;
• dodanie kolejnego środka – efekt terapeutyczny był minimalny (w niektórych przypadkach brak przewagi nad placebo), a dane często niejednoznaczne. Substancją, która wciąż ma poparcie w badaniach, jest lit, ale ich liczba jest ograniczona.

Co to zmienia w codziennej praktyce klinicznej?

Nowa krytyczna analiza zakwestionowała długo funkcjonujący schemat leczenia depresji oparty na wynikach badania STAR*D. Choć nie podważa roli farmakoterapii, sugeruje, że wiele stosowanych strategii (zwiększanie dawki, zmiana leku, dodawanie kolejnych farmaceutyków) nie zostało potwierdzonych w dobrze kontrolowanych badaniach.

Autorzy podkreślają, że ich celem nie jest negacja sensu leczenia depresji, lecz wskazanie, że standardowe podejście sekwencyjne może być zbyt uproszczone. W szczególności zwracają uwagę na:

• kontekst terapii (relacja pacjent-lekarz, wsparcie psychologiczne) – może mieć większe znaczenie niż wcześniej zakładano;
• farmakoterapię – powinna być traktowana jako element całościowego planu leczenia (łącznie z psychoterapią, interwencjami psychospołecznymi);
• świadomość lekarzy i pacjentów, że „więcej leku” lub „szybsza zmiana” nie zawsze przekłada się na lepsze efekty.