Aceton – właściwości i zastosowanie

Większości z nas aceton kojarzy się z zapachem roznoszącym się w powietrzu podczas zmywania lakieru do paznokci. Owszem jest to jedno z jego podstawowych zastosowań w gospodarstwie domowym. Do czego jeszcze służy aceton? Kiedy jest produkowany w naszym ciele? O czym świadczy zapach acetonu z ust? Gdzie go kupić?

Aceton – co to za związek? Jakie są rodzaje acetonu?

Z chemicznego punktu widzenia aceton to najprostszy pod względem budowy chemicznej keton. W swojej cząsteczce zawiera atom tlenu, trzy atomy węgla oraz sześć atomów wodoru. Stosunkowo mała cząsteczka sprawia, że jest substancja lotną. Po odkręceniu butelki z acetonem w kilka chwil nasze otoczenie wypełni lekko drażniący „chemiczny” i charakterystyczny zapach. Aceton jest substancją palną, dobrze rozpuszcza się w wodzie.  

Na rynku znajdziemy kilka rodzajów acetonu. Dwa podstawowe to aceton kosmetyczny, który znajdziemy w drogeriach i sklepach dla salonów kosmetycznych, oraz aceton techniczny dostępny przykładowo w marketach budowlanych. Różnica między tymi dwoma rodzajami polega na stopniu czystości oferowanego produktu.

Aceton techniczny jest produktem tańszym, ale gorszej jakości. Bywa zanieczyszczony toksycznymi substancjami (np. metanolem). Aceton kosmetyczny zawiera tę samą substancję czynną co techniczny odpowiednik, jednak jest produktem o zdecydowanie wyższej klasie czystości. Co więcej, bardzo często bywa wzbogacony o dodatkowe składniki jak witaminy, minerały, substancje nawilżające (np. gliceryna, lanolina), wyciągi roślinne (np. z kwiatów porcelanowych, aloesu) czy substancje zapachowe maskujące naturalny drażniący zapach głównego składnika. Na wielu opakowaniach acetonu kosmetycznego znajdziemy dodatkowo informację, że produkt był testowany dermatologicznie. 

Aceton – działanie i właściwości

Aceton jest bezbarwnym rozpuszczalnikiem. Oznacza to, że ma zdolność rozpuszczania wybranych substancji. Z tego powodu w gospodarstwie domowym najczęściej znajdziemy go w składzie zmywacza do paznokci oraz rozpuszczalników do farb i lakierów.

Aceton w organizmie

Aceton jest jednym z metabolitów powstających w wyniku prawidłowej ketogenezy zachodzącej w zdrowym organizmie. Kiedy spożywamy zbyt mało cukrów, z których nasz organizm czerpie energię w pierwszej kolejności, uruchamiane są rezerwy energetyczne zamknięte w tkance tłuszczowej. Jest ona metabolizowana w wątrobie w celu uzyskania energii, a końcowe produkty tego procesu to związki z grupy ketonów, pośród których znajduje się aceton. Jeżeli ilość ciał ketonowych w organizmie wzrasta, wchodzi on w stan ketozy. Zgodnie z najnowszymi badaniami utrzymywanie organizmu w tym stanie może pozytywnie wpływać na samopoczucie, prowadzi do utraty masy ciała, może regulować niektóre schorzenia (np. występowanie drgawek u młodzieży cierpiącej na epilepsję).

Wykrycie acetonu w moczu u dziecka lub u osoby dorosłej predysponuje do dalszej obserwacji i diagnostyki. Nadmiar ciał ketonowych może świadczyć o poważnych schorzeniach. Najpopularniejszym z nich jest cukrzyca typu pierwszego związana z zaburzeniem gospodarki węglowodanowej w organizmie.  

Przy schorzeniu, jakim jest cukrzyca, objawem świadczącym o podwyższonym poziomie cukru jest również zapach acetonu z ust. Naukowcy i inżynierowie pracują nad rozwiązaniem, które pomoże powiązać poziom cukru we krwi z poziomem acetonu w oddechu. Być może w przyszłości glukometry używane regularnie przez diabetyków będą wymagały jedynie dmuchnięcia, a nie jak to jest obecnie – kaleczenia palca przed każdym pomiarem.

Zastosowanie acetonu

Główne domowe zastosowanie acetonu to rozpuszczalnik. Przyda się nie tylko do usunięcia hybrydy czy tradycyjnego lakieru do paznokci. Może z powodzeniem być stosowany do usuwania plam np. z lakierów z różnych powierzchni np. ubrań lub mebli.

Aceton – szkodliwość

Aceton jest substancją drażniącą organizmy żywe. Ze względu na swoją lotność może podrażniać drogi oddechowe, powodując mdłości lub wymioty, ból głowy, senność, zmęczenie, zawroty głowy. Jeżeli dostanie się do oczu, powoduje ból, łzawienie, zaczerwienienie. Wylany na skórę prowadzi do  jej wysuszenia i pękania.  

Czy aceton niszczy paznokcie? U osób wrażliwych może wywołać reakcję alergiczną, która w skrajnych przypadkach prowadzi do degradacji płytki. Jednak stosowany sporadycznie do usuwania lakieru w towarzystwie regularnego nawilżania nie powinien wywoływać aż tak drastycznych efektów.

Aceton jest metabolizowany w wątrobie. Każda ilość wytworzona w naszym ciele lub wprowadzona do niego przypadkowo musi zostać rozłożona przez ten organ. Nie ma lekarstwa – odtrutki na zatrucie acetonem (spowodowane chorobą lub przypadkowym spożyciem). W takiej sytuacji stosuje się wyłącznie terapię wspomagającą.

Uczulenie na aceton

U osób wrażliwych aceton może powodować reakcje alergiczne. Objawiają się one miejscowym podrażnieniem, łuszczeniem skóry, bólem, pieczeniem, zaczerwienieniem.  

Osoba uczulona na aceton lub kobieta w ciąży powinna stosować jego zamienniki. Przykładowo: zmywacz do paznokci bez acetonu, który zawiera np. octan etylu działający jako rozpuszczalnik.