Rak wątroby (naczyniak, torbiel, nowotwór złośliwy) – objawy, i leczenie

Rola wątroby w organizmie człowieka

Podstawowe funkcje wątroby to tworzenie i wydzielanie żółci, regulacja gospodarki węglowodanów, synteza tłuszczów, kontrola przemian cholesterolu, produkcja mocznika albumin, czynników krzepnięcia i innych białek, metabolizm i detoksykacja leków i innych substancji pochodzenia zewnątrzustrojowego. Z racji pełnionej funkcji i wagi dla prawidłowego działania całego ludzkiego organizmu należy o nią szczególnie dbać. Skutki zaniedbania mogą być bowiem bardzo tragiczne. Dzisiaj przedstawiamy Państwu najpoważniejsze choroby wątroby – nowotwory.

Niezłośliwe nowotwory wątroby 

Naczyniak wątroby

Naczyniak wątroby należy do grupy łagodnych nowotworów wątroby. Najczęściej wykrywany jest przypadkowo podczas badania USG. Występuje jednakowo często u mężczyzn i kobiet. Jeśli średnica naczyniaka wątroby nie przekracza 10 cm, nie wymaga on leczenia. Większe rozmiary guza stwarzają ryzyko pęknięcia, a co za tym idzie, krwawienia lub ucisku naczyń i przewodów wewnątrzwątrobowych, a nawet innych narządów jamy brzusznej.

Do innych, rzadziej występujących objawów naczyniaka wątroby należą: bóle i stany podgorączkowe, związane ze zmianami w obrębie guza, jak zwapnienie czy martwica. Obecność naczyniaka można wykryć w badaniu ultrasonograficznym lub w tomografii komputerowej, czasami konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego lub scyntygrafii z użyciem krwinek czerwonych znakowanych izotopem technetu. W przypadku zmian o średnicy poniżej 10 cm, które się nie powiększają, zaleca się kontrolę ambulatoryjną i badanie ultrasonograficzne co 6-12 miesięcy, a u chorych z naczyniakiem wątroby o średnicy powyżej 4 cm kontrolę układu krzepnięcia krwi (ze względu na możliwość zmian zakrzepowych wewnątrz naczyniaka).

Ogniskowy rozrost guzkowy

Ogniskowy rozrost guzkowy wątroby (FNH) jest niezłośliwym rakiem wątroby i występuje u około 0,3% osób dorosłych i podobnie jak naczyniak wątroby, najczęściej wykrywany jest przypadkowo w badaniu ultrasonograficznym. Jest to zmiana bezobjawowa, łagodna - bóle brzucha pojawiają się sporadycznie. W rozpoznaniu tego schorzenia bardziej przydatne od zwykłego badania ultrasonograficznego jest badanie dopplerowskie, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

U kobiet z FNH stosujących tabletki antykoncepcyjne może dojść do krwawienia ze zmiany do jamy brzusznej, co stwarza konieczność operacji polegającej na resekcji wątroby. Resekcję wątroby wykonuje się także w przypadku wątpliwości w rozpoznaniu, na przykład przy podejrzeniu zmiany złośliwej, a także w razie powiększania się guza czy jego średnicy przekraczającej 10 cm.

Gruczolak wątroby 

Gruczolaki wątroby częściej występują u kobiet w wieku 15-45 lat stosujących antykoncepcję hormonalną, a także u mężczyzn stosujących leki anaboliczne i preparaty androgenowe. Występowaniu tego niezłośliwego raka wątroby zwykle nie towarzyszą objawy choć nie można ich wykluczyć. Rzadko pojawiają się bóle w przypadku krwawienia do guza lub w przypadku pęknięcia guza i krwawienia do jamy brzusznej. Niekiedy można wyczuć nieprawidłową wypukłość poniżej żeber po prawej stronie brzucha. W diagnostyce gruczolaków wątroby stosuje się badanie ultrasonograficzne, dopplerowskie, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, a także angiografię, która może też być metodą leczniczą w przypadku pęknięcia i krwawienia guza (stosuje się wtedy embolizację, czyli zamknięcie naczyń krwionośnych gruczolaka, co powoduje zatrzymanie krwawienia).

Leczenie gruczolaków wątroby jest leczeniem operacyjnym z powodu dużego ryzyka pęknięcia guza, jego przemiany złośliwej, jak również trudnego niekiedy odróżnienia od raka wątroby. Operacja najczęściej polega na resekcji fragmentu wątroby z gruczolakiem.

Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby

•    Rak wątrobowo-komórkowy

Rak wątrobowo-komórkowy jest jednym z najczęściej spotykanych nowotworów złośliwych. Czynnikiem wywołującym jego powstanie jest wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, rzadziej substancje chemiczne (aflatoksyny, doustne środki antykoncepcyjne, androgenowe środki anaboliczne, alkohol, palenie tytoniu, niektóre pasożytnicze choroby wątroby, a także niedobór enzymu α-1-antytrypsyny, niekiedy hemochromatoza, pierwotna żółciowa marskość wątroby oraz zespół Budda i Chiariego. Najczęstszymi objawami raka wątrobowo-komórkowego jest postępujące wyniszczenie, bóle brzucha, uczucie pełności w nadbrzuszu, utrata apetytu, wodobrzusze, żółtaczka, krwawienie do górnego odcinka przewodu pokarmowego pod postacią smolistych stolców i fusowatych wymiotów, obrzęki nóg. Niekiedy może wystąpić krwotok do jamy brzusznej. Charakterystyczne jest, że większość chorych była wcześniej leczona z powodu przewlekłego uszkodzenia wątroby.

Rozpoznanie raka wątrobowo-komórkowego opiera się na badaniu ultrasonograficznym, podwyższonym stężeniu α-fetoproteiny (AFP), tomografii komputerowej czy rezonansie magnetycznym. Leczenie operacyjne polega na rozległej resekcji wątroby, pod warunkiem, że nie znaleziono w wyżej wymienionych badaniach obrazowych nowotworu o innej lokalizacji. W przypadku niemożności przeprowadzenia resekcji wątroby stosuje się wstrzykiwanie alkoholu do guza, kriochirurgię (zamrażanie) lub termoablację (niszczenie ciepłem).

•    Rak z komórek nabłonka przewodów żółciowych (cholangiocarcinoma)

Ten rak wątroby pochodzi z komórek nabłonka wyściełającego drogi żółciowe i stanowi 20% nowotworów wątroby. Rozwija się równie często u kobiet i mężczyzn, u obu płci głównie po 60 roku życia. W odróżnieniu od raka wątrobowo-komórkowego występuje w wątrobie nieuszkodzonej przez procesy przewlekłe. Czynnikami zwiększającymi ryzyko powstania tego nowotworu mogą być choroby pasożytnicze, zwężające zapalenie dróg żółciowych czy przyjmowanie preparatów anabolicznych.

Objawy cholangiocarcinoma występują w późnym etapie choroby i są to najczęściej żółtaczka i świąd skóry. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się cechy zastoju żółci – podwyższony poziom fosfatazy zasadowej (ALP), γ-glutamylotranspeptydazy (GGTP) i bilirubiny. Tomografia komputerowa ma tutaj przewagę nad badaniem ultrasonograficznym, stosuje się także rezonans magnetyczny, pozytronową tomografię emisyjną (PET) czy arteriografię trzewną. Z powodu niewrażliwości guza na napromienianie i chemioterapię, jedynym leczeniem pozostaje resekcja wątroby, rozległa nawet przy stosunkowo niewielkich zmianach. Obecnie w leczeniu niektórych, ściśle wybranych przypadków pierwotnych nowotworów wątroby stosuje się przeszczep wątroby.

•    Przerzuty nowotworowe w wątrobie

Wątroba jest najczęstszym miejscem występowania przerzutów nowotworowych. Nawet 30% chorych z rakiem jelita grubego ma przerzuty w wątrobie, częstym źródłem przerzutów do tego narządu są też rak płuca i sutka. Objawy są bardzo zróżnicowane i zależą od objawów guza pierwotnego i ogniska przerzutowego. Chorzy najczęściej zgłaszają złe samopoczucie, osłabienie, utratę masy ciała, uczucie pełności w jamie brzusznej, niekiedy ból brzucha poniżej prawych żeber, żółtaczkę czy obrzęki nóg przy zmianach bardzo rozległych.

Rozpoznanie opiera się na badaniu ultrasonograficznym i podwyższonym poziomie markerów nowotworowych (antygen rakowo-płodowy – CEA), tomografii komputerowej, rezonansie magnetycznym czy pozytronowej tomografii emisyjnej; nierzadko pojawienie się przerzutów w wątrobie jest pierwszym objawem nowotworu. Leczeniem z wyboru jest leczenie operacyjne – jego zakres i wyniki zależą od lokalizacji, liczby i wielkości ognisk przerzutowych oraz stopnia zaawansowania guza pierwotnego. Inne metody leczenia to krioterapia i termoablacja guzów przerzutowych.

Torbiel na wątrobie

Torbiele wątroby są najczęściej zmianami wrodzonymi, pojedynczymi lub rzadziej mnogimi. Zmianom wielotorbielowatym mogą towarzyszyć inne zmiany w wątrobie lub torbiele innych narządów – u dorosłych najczęściej nerek. Oprócz torbieli wrodzonych, które powstają w wyniku zaburzeń rozwojowych przewodzików żółciowych w okresie płodowym, występują również torbiele pourazowe lub nowotworowe. Szacuje się, że zmiany wrodzone występują u 5% ludzi i zwykle ich średnica nie przekracza 10 cm. Są to cienkościenne zbiorniki jasnego lub brązowego płynu. Torbiele mnogie mogą być rozproszone w całej wątrobie lub skupiać się w jej jednej połowie.Zwykle są wykrywane przypadkowo w czasie badania ultrasonograficznego lub podczas operacji na jamie brzusznej wykonywanej z innego powodu. Jeśli dają dolegliwości, to są to najczęściej objawy wynikające z ucisku torbieli na inne narządy – uczucie pełności w jamie brzusznej, wzdęcia lub wymioty, rzadko bóle brzucha u osób, u których doszło do krwawienia do światła torbieli lub jej pęknięcia. Do rozpoznania wystarczy wykonanie badania ultrasonograficznego, badania biochemiczne krwi są zwykle prawidłowe.

Wskazania do leczenia operacyjnego torbieli na wątrobie powstają wtedy, gdy dojdzie do jej zakażenia, powiększania się lub objawów uciskowych (w przypadku torbieli o średnicy powyżej 10 cm). Operacja polega na wyłuszczeniu torbieli, wyjątkowo (w przypadku licznych skupionych zmian) na resekcji fragmentu wątroby z torbielami, sporadycznie wykonuje się przeszczep wątroby. Torbiele pourazowe mogą zawierać krew, żółć i martwe tkanki. Leczenie polega na operacyjnym opróżnieniu torbieli lub resekcji fragmentu wątroby. Torbiele nowotworowe powstają w wyniku rozpadu ognisk nowotworowych. Aby odróżnić je od wrodzonych torbieli, konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Operacja polega na resekcji miąższu wątroby.

Bąblowcowa torbiel na wątrobie

Torbiel bąblowcowa wątroby jest spowodowana przez larwalną postać tasiemca Taenia echinococcus, który powoduje zwykle powstanie pojedynczej torbieli zawierającej kilka litrów płynu, najczęściej w prawej połowie wątroby. Postęp choroby jest powolny, objawy zależą od umiejscowienia, wielkości, stopnia rozwoju pasożyta i ewentualnego rozwoju zakażenia torbieli. Mogą to być ból lub uczucie pełności w brzuchu, wzdęcie, świąd skóry, wymioty, gorączka spadek masy ciała lub przemijająca żółtaczka. Rzadko dochodzi do pęknięcia torbieli. Rozpoznanie torbieli bąblowcowej ustala się na podstawie badania ultrasonograficznego i testów serologicznych (wykrywanie przeciwciał lub antygenów bąblowcowych w surowicy). Leczenie nawet bezobjawowej torbieli jest operacyjne i polega na wycięciu okienka w ścianie i drenażu torbieli, jej usunięciu lub resekcji fragmentu wątroby.