Odmrożenia – stopnie i objawy. Co robić i jak zabezpieczyć skórę przed zimnem?

Odmrożenie z zimna to stan skóry, w którym jej warstwa ochronna została uszkodzona przez działanie niskich temperatur. Może to prowadzić do bolesności, pieczenia, zaczerwienienia i obrzęku, a w ciężkich przypadkach nawet do amputacji kończyn lub ich fragmentów. W celu uniknięcia odmrożenia należy zachować ostrożność podczas długotrwałego przebywania na mrozie, chronić skórę odpowiednim ubraniem czy stosować kremy i maści ochronne.

Niskie temperatury, silne wiatry i intensywne opady śniegu występujące zimą mogą prowadzić do wychłodzenia organizmu, powstania odmrożeń, a w konsekwencji stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Częściami ciała najbardziej narażonymi na odmrożenia są: twarz, dłonie i stopy. Pierwszym, widocznym objawem odmrożenia jest zmiana koloru skóry, kolejnym etapem jest uczucie drętwienia i pieczenia, a z biegiem czasu utrata czucia w częściach ciała narażonych na działanie niskiej temperatury. Najlepszym sposobem na uniknięcie odmrożeń jest ubiór dostosowany do warunków pogodowych.

Odmrożenia – czym są? Jak do nich dochodzi?

Odmrożenie (łac. congelatio) to uszkodzenie tkanek spowodowane działaniem niskiej temperatury. Organizm narażony na działanie temperatury poniżej 0°C reaguje obkurczeniem naczyń krwionośnych i zmniejszeniem wrażliwości na bodźce bólowe. W temperaturach poniżej 10°C nie obserwuje się reakcji tkanek na ból.

Co zwiększa ryzyko odmrożenia?

Na odmrożenia narażone są szczególnie miejsca, w których skóra przylega bezpośrednio do chrząstek lub kości. Odmrożeniom najczęściej ulegają palce rąk i nóg, nos, policzki oraz małżowiny uszne. Dotykają one dużo częściej osoby pracujące na zewnątrz czy nadużywające alkoholu. Na odmrożenia są narażeni także sportowcy uprawiający dyscypliny zimowe, np. narciarze, łyżwiarze, ale przede wszystkim himalaiści. Stopień zamarzania tkanek poza temperaturą zależy również od obecności wiatru, wilgotności powietrza, właściwego ubioru, czynników wewnętrznych (np. miażdżyca kończyn obwodowych) i zewnętrznych utrudniających krążenie długotrwałe unieruchomienie, nikotynizm).

Stopnie, klasyfikacja odmrożeń

Stosuje się 4-stopniowy podział odmrożeń:

• odmrożenia I° – objawem jest zaczerwienienie skóry z następowym jej zblednięciem i brakiem reakcji na bodźce;
• odmrożenia II° – na powierzchni skóry pojawiają się pęcherze wypełnione treścią surowiczą, wokół pęcherzy obserwuje się przekrwienie i obrzęk;
• odmrożenia III° – pęcherze obecne na powierzchni skóry powiększają się, a ich wnętrze wypełnia krwisty płyn, dodatkowo pojawia się powierzchowna martwica;
• odmrożenia IV° – głębokie zmiany obejmujące całą skórę, mięśnie, ścięgna, a nawet kości, dochodzi do rozwoju głębokiej martwicy.

Warto również wspomnieć o dwóch rodzajach urazów nieodmrożeniowych, które spowodowane są długotrwałym oddziaływaniem niskich temperatur powyżej 0°C:

• Odmrozina (z łac. pernio) – na skórze obserwuje się zmiany o charakterze wysypki, zaczerwienienia, umiarkowanego obrzęku. Obecne są czerwone lub sinoniebieskie guzki na powierzchniach grzbietowych dłoni i stóp. Pojawiają się na skutek długotrwałego oddziaływania zimnego i suchego powietrza w temperaturze powyżej 0°C.
• Stopa okopowa (zanurzeniowa) – zmiany wywołane wielodniowym narażeniem na wilgoć i zimno, morfologicznie przypominają powierzchowne zmiany oparzeniowe z towarzyszącym przekrwieniem, obrzękiem i silnym bólem. Zmiany często obserwowane były u żołnierzy podczas I wojny światowej, obecnie występują sporadycznie u bezdomnych osób.

Objawy odmrożenia – których części ciała dotyczą?

Odmrożenia pojawiają się głównie na obwodowych nieosłoniętych przed zimnem częściach ciała, tj. nos, uszy, palce rąk i nóg. U dzieci często dochodzi do odmrożenia policzków i brody w trakcie zimowych zabaw na śniegu. Dlatego tak ważne jest dobranie odpowiedniego do warunków pogodowych stroju i ochrony odsłoniętej skóry kremami i maściami chroniącymi przed mroźnym powietrzem, a w konsekwencji odmrożeniami.

Powikłaniem niektórych zabiegów zarówno kosmetycznych (kriolipoliza), jak i medycznych (krioterapia) z użyciem zimna mogą być miejscowe odmrożenia skóry. W przypadku kriolipolizy – zabiegu polegającym na redukcji tkanki tłuszczowej, podczas którego zamraża się komórki tłuszczowe – może dojść do odmrożeń okolicy brzucha lub ud.

Pierwsza pomoc w odmrożeniach – jak się zachować i czego nie robić?

W postępowaniu przedszpitalnym poszkodowanego należy przenieść do ciepłego pomieszczenia, rozluźnić obcisłą odzież, rozsznurować buty, ponieważ zmniejszenie ucisku poprawia ukrwienie w odmrożonych częściach ciała. Odmrożone obszary należy ogrzewać stopniowo. Nie powinno się gwałtownie pocierać skóry. Należy zadbać o dodatkowe okrycie poszkodowanego. Można zanurzyć odmrożone kończyny w letniej, nie przekraczającej 40°C wodzie. Wyższe temperatury mogą być przyczyną oparzeń. Pomocne jest podawanie ciepłych napojów, ale zabronione jest spożywanie alkoholu. Powierzchowne rany na skórze spowodowane działaniem zimna należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem. Głębsze zmiany skórne pod postacią pęcherzy, owrzodzeń czy martwicy wymagają pilnego leczenia w warunkach szpitalnych, gdyż w ekstremalnych przypadkach może dojść do amputacji odmrożonych kończyn lub ich fragmentów.

Co stosować przy odmrożeniach?

Rokowanie w odmrożeniach I stopnia jest dobre. Zmiany zwykle goją się samoistnie, bez pozostawienia śladu. Odmrożenia II stopnia wymagają jedynie terapii miejscowej. Przez wiele tygodni, a nawet miesięcy mogą utrzymywać się: mrowienie, nadmierne pocenie, parestezje (niewłaściwe odczuwanie bodźców w wyniku uszkodzenia nerwów obwodowych), nadwrażliwość na bodźce odmrożonych części ciała. Odmrożenia III i IV stopnia najczęściej wymagają leczenia szpitalnego. W tym wypadku stosuje się leczenie chirurgiczne, profilaktycznie stosowane są leki przeciwzakrzepowe i leki poprawiające krążenie. Istotnym elementem w procesie zdrowienia jest odpowiednia pielęgnacja skóry i natłuszczanie jej. Często po wygojeniu głębokich odmrożeń powstają trwałe owrzodzenia skóry, a przez długi okres (miesiące, lata) występują dolegliwości bólowe.

Jak uniknąć odmrożeń?

Podstawą profilaktyki odmrożeń jest unikanie ekspozycji na niskie temperatury. Podczas intensywnych opadów śniegu, silnych wiatrów, ujemnych temperatur warto pozostać w domu. Jeżeli musimy opuścić dom, należy ubrać się ciepło, najlepiej założyć kilka warstw luźnej, ciepłej odzieży. Wskazane jest stosowanie kremów natłuszczających chroniących przed zimnem i mrozem.