Zespół dźwigaczy odbytu – przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia

Zespół dźwigaczy odbytu (ang. levator syndrome) – inaczej określany jako kurcz dźwigaczy, zespół mięśnia łonowo-odbytniczego – to przewlekły zespół bólowy okolicy odbytu oraz kości krzyżowej i guzicznej. Mimo że choroba występuje rzadko i jest niegroźna, to może skutecznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Czym jest zespół dźwigaczy odbytu? Jakie objawy mu towarzyszą?

Dźwigacz odbytu jest parzystym mięśniem, który wchodzi w skład przepony miednicy. Dzieli się na cztery części (mówi się też o dwóch lub trzech) – mięsień odbytniczo-guziczny, biodrowo-guziczny, łonowo-guziczny oraz łonowo-odbytniczy. Jego rozpiętość rozciąga się na dużej powierzchni okolicy miedniczej: od spojenia łonowego, aż po kolec kulszowy. Odpowiada nie tylko za unoszenie przepony miednicy oraz odbytu, ale bierze również udział w procesie defekacji. Z tego względu jego skurcz powoduje dokuczliwe i przykre objawy.

Zespół dźwigaczy odbytu – co to takiego?

Zespół dźwigaczy odbytu to nawracający ból i dyskomfort okolicy odbytu (z możliwym promieniowaniem do okolic grzbietu, pośladków i ud), występujący przez około 20 minut, w okresie co najmniej 6 miesięcy, przy braku strukturalnych lub systemowych zmian w tej okolicy.

Jest zaburzeniem czynnościowym, które możemy wyłącznie rozpoznać przy wykluczeniu innych potencjalnych przyczyn bólu odbytu, takich jak: szczelina odbytu, żylaki odbytu, zakrzep brzeżny odbytu, ropień odbytu, nowotwór odbytu, zapalenie odbytnicy, samotny wrzód odbytnicy, nieswoiste zapalenie jelit, kokcygodynia czy inne przypadłości z promieniowaniem bólu do okolic odbytu np. zapalenie stercza, choroby ginekologiczne.

Schorzenie to występuje głównie u kobiet (około 70% osób chorych na zespół dźwigaczy odbytu), jednak dotyka również część mężczyzn z czynnikami ryzyka. Chociaż zaburzenie może występować w każdym wieku, to szczyt zachorowań przypada przede wszystkim na czwartą, piątą i szóstą dekadę życia.

Przyczyny i czynniki ryzyka zespołu dźwigaczy odbytu

Niestety, nie jest znana jednoznaczna przyczyna zespołu dźwigaczy odbytu. Wśród czynników predysponujących do wystąpienia tego zaburzenia możemy wyróżnić:

• stres (który wzmaga też inne zaburzenia czynnościowe, jak np. IBS – zespół jelita drażliwego),
• długotrwała jazda samochodem (np. wśród kierowców zawodowych),
• przebyte urazy odbytu,
• przebyte operacje w obrębie miednicy,
• siedzący tryb życia (np. u osób pracujących w biurze),
• porody naturalne.

Zespół dźwigaczy odbytu – objawy

Charakterystycznymi objawami towarzyszącymi zespołowi dźwigaczy odbytu są:

• ból, promieniujący do pośladków i ud, nasilający się w pozycji siedzącej,
• uczucie napięcia,
• dyskomfort okolicy odbytu,
• uczucie piłki zagnieżdżonej w odbytnicy,
• czynnościowe nietrzymanie stolca,
• zaparcia.

Dolegliwości mają przeważnie charakter asymetryczny, z przewagą występowania po stronie lewej.

Zespół dźwigaczy odbytu – diagnostyka

Diagnozowaniem i leczeniem chorób okolicy odbytu zajmuje się proktolog. Najczęściej jest lekarzem specjalistą chirurgii ogólnej, ze względu na to, że w Polsce nie występuje tak wąska specjalizacja, jaką jest proktologia.

Diagnostyka tego schorzenia, jak zostało wspomniane wcześniej, przede wszystkim opiera się na wykluczeniu innych możliwych przyczyn bólu okolicy odbytu. Oprócz złożonego wywiadu lekarskiego, w badaniu pacjenta nie może zabraknąć badania per rectum (lekarz sprawdza palcem okolicę odbytu oraz bańkę odbytnicy, celem oceny napięcia mięśnia zwieracza odbytu, występowania krwawień oraz guzków w tej okolicy).

Za sprawą oceny morfologii, parametrów żelaza (poziomu żelaza, ferrytyny i transferryny) oraz krwi utajonej w kale sprawdza się, czy pacjent się „nie anemizuje” (czy nie dochodzi do niedokrwistości) i nie występuje u niego krwawienie idące do przewodu pokarmowego.

Po wykluczeniu innych przyczyn wykonuje się również manometrię odbytu i odbytnicy, które wykażą zwiększone napięcie mięśni okolic odbytu oraz pozwolą wyodrębnić osoby chore reagujące pozytywnie na biofeedback.

Zespół dźwigaczy odbytu – leczenie

Podstawową kwestią jest profilaktyka – unikanie (w miarę możliwości) pozycji siedzącej oraz wprowadzenie chociaż niewielkiej aktywności fizycznej może skutecznie pomóc w zapobieganiu temu i innym zespołom bólowym. Lepiej zapobiegać niż leczyć, gdyż leczenie zespołu dźwigaczy odbytu nie jest proste i nie zawsze przynosi oczekiwane efekty, jak również często wiąże się z nawrotami.

Sugerowane podawanie botoksu (jadu kiełbasianego) w okolicę odbytu nie wykazało skuteczności w leczeniu przewlekłego bólu odbytu, dlatego nie jest to zalecana metoda lecznicza.

Do innych metod leczenia zespołu dźwigaczy odbytu zalicza się:

• doraźne stosowanie leków przeciwbólowych,
• leki przeciwbiegunkowe,
• doustne leki zwiotczające,
• diatermię,
• biofeedback,
• gorące kąpiele.

Istotnymi elementami terapii również są ćwiczenia oraz masaże mięśni dna i przepony miednicy. Ze względu jednak na trudność w lokalizacji odpowiednich mięśni oraz potencjalne niebezpieczeństwa związane z ich nieprawidłowym wykonywaniem nie należy się ich podejmować bez konsultacji. Po rozpoznaniu zespołu dźwigaczy odbytu należy udać się do fizjoterapeuty uroginekologicznego, który pomoże dobrać odpowiedni zestaw ćwiczeń.