Zapalenie oskrzeli – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania u dzieci i u dorosłych

Zapalenie oskrzeli (ang. bronchitis) to stan zapalny błony śluzowej drzewa oskrzelowego. Najczęściej jest on wywołany przez wirusy, rzadziej bakterie. Początkowa faza infekcji charakteryzuje się występowaniem suchego, uporczywego kaszlu, podwyższonej temperatury ciała, bólu gardła i wodnistego kataru. Potem kaszel staje się mokry (chory odkrztusza dużą ilość wydzieliny), a katar ma postać gęstej wydzieliny. Sprawdź, jak leczy się zapalenie oskrzeli.

Zapalenie oskrzeli – charakterystyka schorzenia

Zapalenie oskrzeli to jeden z najczęstszych powodów zgłaszania się dzieci i dorosłych do lekarza pierwszego kontaktu, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym. Schorzenie charakteryzuje się zapaleniem błony śluzowej w dolnych drogach oddechowych, a dokładnie oskrzelach. Szczególną postacią jest zapalenie drobnych oskrzelików, występujące najczęściej u dzieci poniżej 2. roku życia, wywoływane głównie przez wirusy: RSV oraz RV i wiążące się z silną obturacją i dusznością. 

Ze względu na czas trwania infekcji zapalenie oskrzeli dzieli się na trzy grupy:

1. Ostre zapalenie oskrzeli – trwa do ok. 3 tygodni. Najczęściej wywoływane jest przez wirusy. 
2. Podostre zapalenie oskrzeli – trwa 3-8 tygodni i może być spowodowane nadreaktywnością oskrzeli po infekcji lub np. zakażeniem krztuścem.
3. Przewlekłe zapalenie oskrzeli – definiuje się je jako występowanie produktywnego kaszlu przez minimum 3 miesiące w ciągu ostatnich 2 lat. Jego pojawianiu się sprzyja dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza, choroby przewlekłe płuc, niedobory odporności.

Zapalenie oskrzeli – przyczyny

Wirusowe zapalenie oskrzeli – około 90% ostrych zapaleń oskrzeli – ma etiologię wirusową. Najczęściej są to: wirus RSV (respiratory syncytia virus), rynowirusy, adenowirusy, wirusy grypy i para grypy, koronawirusy, ludzki bokawirus. Jeżeli zapalenie przedłuża się, a oczyszczanie oskrzeli z zalegającego śluzu jest nieefektywne, to może dojść do nadkażenia wtórnego florą bakteryjną.

Bakteryjne zapalenie oskrzeli – u około 10% chorych zapalenie oskrzeli ma pierwotną przyczynę bakteryjną (Mycoplasma pn, Bordetella pertussis, Chlamydophila pn). 

Zapalenie oskrzeli – objawy

Pierwszy etap infekcji to tzw. faza suchego zapalenia (obturacyjno-naczyniowa), objawy, które się wówczas pojawiają to:

• suchy, męczący kaszel, 
• surowiczy katar, 
• może im towarzyszyć gorączka, 
• złe samopoczucie, 
• bóle mięśniowe, 
• ból gardła, 
• u młodszych dzieci także bóle brzucha, luźne stolce. 

Faza suchego zapalenia trwa średnio 3-4 dni. Potem pojawia się kaszel produktywny (mokry), katar gęstnieje – małe dzieci, które mają problem z odkrztuszaniem i odpluwaniem połykają duże ilości śluzu, co prowokuje wymioty. Jest to faza sekrecyjna – zwiększa się ilość wydzieliny w drogach oddechowych. Sprzyja to występowaniu obturacji oskrzeli – ograniczeniu drożności oskrzeli, co może objawiać się świstami, uczuciem duszności, widocznym wysiłkiem w trakcie oddychania, u niemowląt wciąganiem międzyżebrzy i przyczepów przepony, chrapliwym oddechem, gorszym łaknieniem (częstsze przerwy w jedzeniu i wydłużenie czasu karmienia, zjadanie mniejszych porcji, spadek masy ciała). Starsze dzieci mogą zgłaszać ból za mostkiem w trakcie oddychania. 

Osłuchowo nad polami płucnymi lekarz stwierdza symetryczne, rozsiane zmiany, jak: zaostrzony szmer pęcherzykowy, furczenia, rzężenia grubobańkowe, świsty (przy obturacji). Zmiany te zmniejszają się po kaszlu. Trzecia faza może wystąpić, jeśli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego – stan ogólny ulega pogorszeniu, występuje wysoka gorączka.

Zapalenie oskrzeli – rozpoznanie

Zapalenie oskrzeli rozpoznaje się na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego. Dodatkowe badania laboratoryjne i obrazowe (np. RTG klatki piersiowej), w zależności od stanu pacjenta, zleca lekarz w przypadku wątpliwości, co do etiologii zakażenia lub w celu różnicowania, np. z zapaleniem płuc. 

Zapalenie oskrzeli – leczenie

Ostre zapalenie oskrzeli ustępuje najczęściej samoistnie przy sprawnych mechanizmach oczyszczania dróg oddechowych (aparat rzęskowy, odruch kaszlowy). Leczenie jest zazwyczaj wyłącznie objawowe – ważne jest odpowiednie nawodnienie pacjenta, stosuje się leki przeciwgorączkowe, inhalacje z soli fizjologicznej lub kwasu hialuronowego, czasami mukolityki (ambroksol, karbocysteina, erdosteina). Leków wykrztuśnych nie stosuje się przed snem, najpóźniej należy je zażyć w godzinach popołudniowych. 

Jeśli występuje kaszel suchy, nieproduktywny, a jest bardzo męczący i zaburza sen dziecka, to można zastosować leki przeciwkaszlowe (lewodropropizyna, a także miód – u dzieci powyżej 1. roku życia, prawoślaz). W przypadku kaszlu produktywnego leki te są przeciwwskazane! 

W sytuacji nasilonego kataru i dużej obturacji nosa można zastosować sól morską do nosa, leki obkurczające błonę śluzową (np. oksymetazolina, ksylometazolina – powyżej 3 miesiąca życia, maksymalnie 5-7 dni; u niemowląt tylko w postaci kropli). U chorych z obturacją oskrzeli konieczne jest włączenie leków rozszerzających – βmimetyków (salbutamol), przeciwcholinergicznych (bromek ipratropium). 

Zapalenie oskrzeli a astma

U dzieci z nawracającymi, powtarzającymi się zapaleniami oskrzeli z towarzyszącą obturacją należy podejrzewać astmę oskrzelową. U starszych dzieci i dorosłych można wykonać badanie spirometryczne (w tym z próbą odwracalności obturacji oskrzeli), które mogą być pomocne w przypadku rozpoznania astmy.

Natomiast w przypadku młodszych dzieci, niezdolnych do odpowiedniej współpracy z przeprowadzającym badanie spirometryczne, przydatne mogą być ankiety określające ryzyko astmy lub włączenie sterydów wziewnych w celach diagnostycznych. 

Zapalenie oskrzeli – powikłania

Zapalenie oskrzeli ma zazwyczaj łagodny, umiarkowany przebieg i rzadko dochodzi do powikłań (obturacji dróg oddechowych, zapalenia płuc). Najczęstszym ostrym powikłaniem zapalenia oskrzelików u małych dzieci jest niewydolność oddechowa. Ze względu na anatomię dróg oddechowych i ograniczone zdolności kompensacyjne organizmu ta grupa wiekowa jest szczególnie podatna na obturację dróg oddechowych.

Istnieją doniesienia, że zakażenie wirusem RSV i RV zwiększają ryzyko wystąpienia astmy w przyszłości. Zakażenie krztuścem jest szczególnie niebezpieczne w przypadku osób starszych, noworodków i dzieci nieszczepionych. Silny, męczący kaszel może wiązać się z powikłaniami neurologicznymi (krwawienia śródczaszkowe, drgawki, encefalopatia), przepuklinami, nietrzymaniem moczu lub wypadaniem odbytnicy.